یاریگا –
سه‌رۆكی كاتی یانه‌ی قوه جه‌وییه نهێنی گرنگ له سه‌ر گه‌نده‌ڵی ده‌سته‌ی كارگێری پێشووی یانه‌كه ئاشكرا ده‌كات و چه‌ندین یاریزانیش سكاڵایان له‌سه‌ر یانه‌كه هه‌یه.
لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ بەرنامەی سووپەر، لیوا موعەد بەدای، سەرۆکی کاتی قوه جه‌وییه، نهێنی و وردەکارییە شۆکهێنەر و گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی یانەکەی ئاشکرا کرد، کە بووەتە هۆی سکاڵای چەندین یاریزان و مەترسی گەورە لەسەر داهاتووی یانەکە.
لیوا بەدای له به‌رنامه‌كه رایگه‌یاند، دوای وه‌رگرتنی ئه‌ركه‌كه‌م له كارگێری پێشووی یانه‌كه‌م پرسی شوێنێك هەیە بۆ کۆبوونەوەی ئیدارە؟ وەڵامەکە شۆکهێنەر بوو، گوتیان بەڵێ، خانویەک لە بەغدادی نوێ بە رووبەری 75 مەتر دووجا، کارەبای نییە!” دوای لێکۆڵینەوە، دەرکەوت کە خانوەکە بە هیچ شێوەیەک شیاوی یانەیەکی وەک قوه جه‌وییه نییە، چونکە کارەبای نەبووە و بەشەکانی فەرامۆش کراون. ئەمە نیشانەیەکە بۆ نەبوونی ژێرخانێکی گونجاو و گرنگیدان بە بنەما سەرەتاییەکانی کارگێڕی یانەکە.
هه‌روه‌ها سه‌رۆكه كاتیه‌كه‌ی جه‌وییه گوتیشی،
لە کۆبوونەوەی وەرگرتن و رادەستکردنی ئەرکەکان لەگەڵ كارگێری پێشوو، ئه‌وان پێیان راگه‌یاندم قەرزەکان كه‌من، بەڵام دوای وردبینی و لێکۆڵینەوە، دەرکەوت کە یانەکە قەرزێکی زۆری لەسەرە بە بڕی 4,461,373,000 دیناری عێراقی، ئەم قەرزانە تایبەت بوون بە یاریزانان، هۆتێل، قەرزە جۆراوجۆرەکان، و تەنانەت قەرزی سەدان ملیۆنی لە نێوان ئەندامانی خودی كارگێری پێشوو هه‌یووه، ئەمە بەڵگەیەکی روونە لەسەر بەڕێوەبردنی خراپی دارایی و نەبوونی شەفافیەت.
له‌به‌رنامه‌كه ئه‌وه‌شی ئاشكرا كرد،
یەکێک لە دۆسییە سەیر و شۆکهێنەرەکان، دۆسیەی محەمەد غەسان بوو، ناوی وەک قەرزدەرێک بە بڕی 100 هەزار دۆلار نزیکەی 140 ملیۆن دیناری عێراقی تۆمار کراوە. كه محەمەد غەسان کارمەندێکی گرێبەست بووە لە یانەکە بە مووچەی تەنها 500 هەزار دینار و لە خانویەکی کرێدا بە ڕووبەری 50 مەتر دووجا ژیاوە. کاتێک ڕووبەڕووی کراوەتەوە، محەمەد غەسان دانی بەوەداناوە کە یەکێک لە ئەندامانی كارگێری پێشوو بڕیارەکەی بە ناوی ئەوەوە داوه و چەکێکی پێداوە بۆ داواکردنی، ئەمە بەڵگەیەکی روونە لەسەر بەکارهێنانی ناوی کەسانی سادە بۆ شاردنەوەی گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی یانەکە.
کۆبوونەوەیەکی 11 کاتژمێری لەگەڵ لیژنەی لێکۆڵینەوە دۆخی کارەساتباری یانەکەی ئاشکرا کرد.
کێشە سەرەکییەکان بریتی بوون له، نەبوونی بارەگایەکی گونجاو كه یاریگایەکه‌ی وێرانبوو ژێرخانی نه‌بوو،، تەنها خانویەک بە ڕووبەری 75 مەتر دووجا بۆ كارگێری به‌كرێ گیرابوو هه‌روه‌ها قەرزێکی زۆر بە بڕی 4 ملیار دینار له‌سه‌ر یانه‌كه هه‌بوو، تەنها 983 هەزار دینار لە هەژماری یانەکەدا ماوە.
موعەد بەدای ئه‌وه‌شی ئاشكرا كرد،
چەندین یاریزان سکاڵایان لەسەر یانەکە تۆمار کردووە بەهۆی وەرنەگرتنی شایستەکانیان، ئەم دۆخە مەترسی گەورەی لەسەر یانەکە دروست کردووە، بەتایبەتی مەترسی قەدەخەکردنی تۆمارکردنی یاریزانان بۆ ماوەی سێ ساڵ ئەگەر قەرزەکان تاوه‌كو 15ـی ئه‌م مانگه نەدرێنەوە.
سەرەڕای قەرزە زۆرەکان و دۆخی خراپی یانەکە، لیوا بەدای ئاشکرای کرد کە یانەکە داهاتێکی زۆری هەبووە، تەنها لە تەمموزی 2025 یانەکە 8,810,066,552 دیناری لە وەزارەتی بەرگری و گرێبەستەکانەوە وەرگرتووە، لە وەرزی 2024 –2025 کۆی داهات 18,823,111,748 دینار بووە، کاتێک ئەم داهاتە لەگەڵ قەرزەکان (4,461,000,000) کۆدەکرێتەوە، کۆی گشتی نزیکەی 23 ملیار دینار دەبێت.
پرسیارە گەورەکە لێرەدا ئەوەیە ئەم پارەیە بۆ کوێ چووە؟” ئەم داهاتە زۆرە لە کاتێکدا بووە کە یانەکە لە دۆخێکی دارایی و کارگێڕی زۆر خراپدا بووە، ئەمەش گومان لەسەر چۆنیەتی خەرجکردنی ئەم پارانە دروست دەکات.
موعەد بەدای چەندین نموونەی تر لە پێشێلکاری و بەفیڕۆدانی سامان له یانه‌كه ئاشکرا ده‌كات و ده‌ڵێت، خەڵاتی بردنەوە لە هەولێر 2022 لە 2025 خەرج کراوە، ئەمەش نیشانەی دواکەوتن و بەڕێوەبردنی خراپی داراییە.هه‌روه‌ها ئەندامێکی كارگێری 560بۆ570 ملیۆن دیناری بە یانەکە قەرز داوە و لە 2025 وەریگرتووەتەوە، ئەندامێکی تر 670 ملیۆن دیناری قەرز داوە و لە 2025 وەریگرتووەتەوە، ئەمە نیشانەی ئەوەیە کە ئەندامانی كارگێری پێشوو پارەی یانەکەیان وەک قەرزی کەسی بەکارهێناوە و دواتر بە قازانجەوە وەریانگرتووەتەوە.
سه‌رۆكی یانه‌كه ده‌ڵێت:
گه‌وره‌ترین گه‌نده‌ڵی ئه‌وه بووه، لە 17ی تەمموزی 2025، فەرمانێکی کارگێڕی بە واژۆی دکتۆر عەقیل موفتەن و بە ڕێککەوتن لەگەڵ سەرۆکی ئەرکانی سوپا دەرچوو بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئیدارەی پێشوو. لە هەمان ڕۆژدا، بڕی 5,529,979,837 دینار چووە سەر هەژماری یانەکە لە بانک، بەڵام شۆکەکە ئەوە بوو کە کاتژمێر 11ی بەیانی پێنج ملیار دینار لەسه‌ر هەژمارەکە نه‌ماو راكێشرا، ئەم راكێشانه لەناکاوە، گومانێکی گەورە لەسەر كارگێری پێشوو دروست دەکات و پرسیار لەسەر هۆکاری ئەم کارە دەکات، بەتایبەتی کە هاوکات بووە لەگەڵ فەرمانی هەڵوەشاندنەوەیان.
سه‌رۆكی یانه‌كه له گفتوگۆكانی له به‌رنامه باسی ئه‌وه‌شكرد،
هەوڵی سازدانی کۆنفرانسێک لە یەکێک لە هۆڵە وەرزشییەکان رەتکرایەوە، چونکە یانەکە بڕی 1.6 ملیۆن دیناری کۆنفرانسێکی پێشووی نەدابوو، ئەمە نیشانەیەکە بۆ ئەوەی کە ناوبانگی یانەکە بەهۆی قەرزەکانییەوە زیانی پێگەیشتووە و تەنانەت لە ئەنجامدانی چالاکییە سادەکانیشدا ڕووبەڕووی کێشە دەبێتەوە.
لیوا موعەد بەدای رایگەیاند،
بێدەنگ نابم چونکە ئەمانەتێکم لە سەرۆکی ئەرکانی سوپا پێ سپێردراوە،ئەو جەختی لەوە کردەوە کە پارەی یانەکە بەفیڕۆ دەدرێت و یاریزانان 15-16 یاری دەدۆڕێنن.
گوتیشی، سەرەڕای هەموو ئەم کێشانە، هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی كێشه‌ی یاریزانان دەستیپێکردووە، وەزارەتی بەرگری هاوکاری دارایی کردووین بۆ دانەوەی قەرزەکان.
